Vào năm 1976, một giáo sư lịch sử kinh tế ở đại học Berkeley đã ban bố một bài tiểu luận về các định luật căn bản của một động lực mà ông coi là mối đe dọa lớn nhất đối với sự sinh tồn của loài người: Sự khù khờ.
Những gã khờ, theo lý giải của Carlo M. Cipolla, đều có các đặc điểm thông thường như: họ rất đông, rất vô lý và gây ra vấn đề cho người khác mà cũng chẳng có lợi gì cho mình, vì vậy làm giảm tổng mức an sinh của xã hội.
Chúng ta hãy cùng điểm qua 5 định luật căn bản về sự khù khờ của loài người dưới đây:
Định luật 1: Mọi người xoành xoạch kiểm tra thấp số lượng những cá nhân khù khờ đang hiện hữu.
Cipolla viết, dù cho người chơi có đếm được bao nhiêu gã ngốc xung nói quanh mình, thì trên thực tại con số đó cũng lớn hơn nhiều.
Hiện tượng này khởi hành từ giả thiết cho rằng một số người nhất quyết là sáng dạ dựa trên những nhân tố ngoài mặt như công việc, trình độ học thức hay các nét tính cách mà ta tin là trái ngược hẳn với sự khù khờ. Nhưng thực tại không phải vậy. Và điều này dẫn tới.
Định luật 2: Một người có thể trở thành khù khờ hay không chẳng hề thúc đẩy gì tới những tố chất khác của người đó.
Cipolla cho rằng sự khù khờ là một biến số không đổi thay. Mọi hạng mục mà chúng ta có thể mường tượng – nam nữ, chủng tộc, quốc tịch, trình độ học thức, thu nhập – đều chiếm hữu một tỉ lệ xác suất một mực những người khù khờ.
Họ có thể hình thành ở mọi nhà nước trên trái đất. Số lượng những người khù khờ đông đảo tới thế nào? Ta chẳng thể giải đáp được. Và bất kỳ một phỏng đoán nào đưa ra cũng vi phạm định luật thứ nhất.
Định luật 3. Người khù khờ là người gây tổn thất cho một cá nhân khác hoặc một nhóm người khác trong khi chẳng đạt được lợi ích gì, thậm chí còn chịu thiệt hại nữa.
Cipolla coi đây là Định luật quà về sự khù khờ.
Một gã không ngừng đăng những tin tức mạo lên Facebook hay một viên chức coi ngó đối tượng mua hàng bắt người chơi phải chuyện trò máy tính bảng dài cả tiếng, cúp máy hai lần và phá bung bét trương mục của người chơi. Tất cả đều là biểu thị của sự khù khờ.
Định luật này cũng đưa ra 3 loại hình khác cùng sinh tồn với sự khù khờ. Trước hết là người sáng dạ, tức hành động của họ có lợi cho mình và người khác. Sau đó là kẻ cướp đoạt, tức chỉ làm lợi cho mình và gây hại cho người khác. Và rốt cuộc là người vô vọng, tức hành động của họ chỉ làm lợi cho người khác mà thiệt hại cho chính mình.
Về căn bản, một sinh vật khù khờ sẽ tiến công người chơi không vì lý do gì, không vì lợi ích gì, không có bất kỳ kế hoạch hay mưu mô gì và vào những khoảng thời kì, những vị trí khó ngờ nhất. Bạn chẳng thể suy luận được khi nào, bằng cách nào và vì sao sinh vật đó lại tất công mình. Và điều này dẫn chúng ta tới:
Định luật 4: Những người không khù khờ luôn kiểm tra thấp chừng độ phá hoại của sự khù khờ. Nhất là họ thường xuyên quên rằng trong bất kỳ lúc nào, bất kỳ nơi đâu, trong bất kỳ cảnh ngộ nào, dây dính hay có thúc đẩy tới người ngu ngốc luôn là một sai trái ác hại.
Chúng ta kiểm tra thấp những kẻ khù khờ, và từ đó không lường được hết sự hiểm nguy cho bản thân mình. Điều này mang ta tới với định luật thứ 5 và là định luật rốt cuộc.
Định luật 5: Người khù khờ là loại người hiểm nguy nhất.
Và hệ quả của nó: Người khù khờ còn hiểm nguy hơn kẻ cướp đoạt.
Sự dị biệt giữa những xã hội đã sụp đổ dưới sức nặng của các công dân khù khờ và những xã hội vượt lên trên được sức nặng đó nằm ở sự bù trừ tới từ những người không khù khờ. Những xã hội đó có số lượng người hành xử sáng dạ đông đảo, đó là những người bù lại được mất mát do những kẻ khù khờ gây ra.
Những xã hội suy đồi cũng có tỷ trọng người khù khờ ngang bằng những xã hội thắng lợi, nhưng có tỷ trọng người vô vọng quá lớn và theo Cipolla, “sự sinh sôi ở chừng độ báo động của những kẻ cướp đoạt được vũ trang bằng sự khù khờ”.
Đinh Vân
Theo Trí Thức Trẻ
