Đây là một câu chuyện thường thấy nếu người chơi là một du học sinh hoặc doanh nhân lần đầu tới Trung Quốc. Sau một chầu bia hoặc rượu Thiên Tửu (Baijiu – một loại rượu trắng nức tiếng của Trung Quốc) hoặc một phiên karaoke phấn kích, người chơi sẽ hỏi xin email của anh người chơi nước chủ nhà.
Đáp lại người chơi là một thú vui ngượng ngùng pha chút hoảng loạn từ người người chơi bản điạ. Anh ấy sẽ cho người chơi một số máy tính bảng kèm theo một trương mục WeChat – vận dụng nhắn tin thống lĩnh hoạt động mua bán Trung Quốc của Tencent. Tuy nhiên người chơi thì lại không dùng Wechat, trong khi anh người chơi Trung Quốc lại không sử dụng các trang mạng xã hội như Facebook. Bởi vậy, phương án tối ưu lúc này là luận bàn qua thư điện tử.
Sẽ mất một vài giây để người người chơi Trung Quốc ấy ghi nhớ địa chỉ email của bản thân. Sau đó anh ấy sẽ viết nhanh một dãy chữ số hay các ký tự lộn xộn đại loại như [email protected]. Bạn sẽ có thể cảm thấy hơi bất thần, và thắc mắc vì sao người này lại có trương mục email kỳ lạ như vậy. Và người chơi cũng chạm mặt cảm giác hoảng loạn tương tự nếu gửi email tới người người chơi mới đó mà không nhận được hồi đáp.
Tại nhiều nơi trên quả đât, email là một thứ “vong mạng” – nó là một di sản của thời đại Internet với máy tính để bàn trước khi các dụng cụ tầm nãền thông dế yêu sinh ra. Dường như có một quy ước ngầm định rằng, người chơi chẳng thể không có một địa chỉ email.
Tuy nhiên tại Trung Quốc, email chưa bao giờ đạt tới mức phổ quát như ở các nước khác. Hầu hết người dùng Trung Quốc dù có địa chỉ email thì cũng ít khi sử dụng tới nó. Thay vào đó chat qua tin nhắn vẫn là cách thức giao thiệp được ưa thích giữa người chơi hữu, gia đình, đồng nghiệp, đối tác kinh doanh, và thậm chí cả người lạ.
Khi được hỏi lý do vì sao, hồ hết người bản xứ hay những người nhập cư chỉ dễ chơi giảng giải rằng đó là do WeChat. Với gần 900 triệu người dùng hàng bốn tuần, WeChat là vận dụng nói chuyện được ưu tiên hàng đầu tại Trung Quốc, đồng thời nắm địa điểm độc tôn trong thị phần về các ấn bản điện tử và tính sổ dế yêu.
Nhưng sự phổ quát hiện tại của WeChat chỉ là một phần của câu chuyện. Chat đã trở thành tiếng nói giao thiệp mặc định của Internet tại Trung Quốc thay vì email bởi một số nhân tố khởi đầu từ đầu từ những năm 2000 – và Tencent đã thắng lớn bằng cách dự báo trước thiên hướng này.
Cà phê Internet tại Trung Quốc
Tại Hoa Kỳ và một số nơi khác trên quả đât, các nền móng web và máy tính cá nhân khởi đầu trở thành tương đối phổ quát vào cuối những năm 1990. Theo Ngân hàng quả đât, vào năm 1999 cứ 100 người thì lại có tới có tới 50,5 máy tính được sử dụng. Hầu hết người dùng Internet trước nhất đều là những người trong độ tuổi cần lao hoặc học sinh có mong muốn gia nhập vào hoạt động mua bán cần lao quốc tế. Và thư điện tử đã trở thành dụng cụ giao thông chính tại các công sở. Khi máy tính để bàn khởi đầu phổ quát không chỉ bên trong văn phòng mà còn lan rộng ra các hộ gia đình và ở dọc đường, các bậc bố mẹ và gia sư được đào tạo để dạy cho con trẻ cách sử dụng Internet. Và bước trước nhất chính là: thiết lập một trương mục email.
Tuy nhiên tình hình ở Trung Quốc lại hoàn toàn khác – cứ chỉ có 1,2 máy tính được sử dụng trên mỗi 100 người. Tại những khu vực bên ngoài các thức giấc thành lớn ở Trung Quốc, hồ hết các hộ gia đình có thu nhập ở mức nhàng nhàng đều không chiếm giữ hữu máy tính, và con số kết nối với Internet còn ít hơn nữa. Ở những khu ký túc xá đông đúc, không có nhiều môi trường để học sinh có thể đặt một cái máy tính để bàn trong phòng. Và viên chức văn phòng ở Trung Quốc thì nhỏ hơn tỷ trọng viên chức văn phòng ở Hoa Kỳ. Điều đó dẫn tới văn hóa văn phòng ít tác động tới nền văn hoá Internet đang mỗi ngày một lớn mạnh tại nhà nước này.
Cà phê Internet là một nơi cung cấp dịch vụ tầm nã cập Internet cho đối tượng mua hàng, thường có thu tổn phí và được kinh doanh dưới cách thức quán cà phê.
Cà phê Internet sinh ra trong những năm 2000 là một biện pháp nhằm cung cấp máy tính cá nhân cho những người chẳng thể chiếm giữ hữu nó, với một mức giá khá mềm để dịch vụ nhu cầu sử dụng Internet. Fritz Demopoulos, một doanh nhân người Los Angeles và là đồng sáng lập trang web ngao du Trung Quốc Qunar, đã diễn đạt Trung Quốc trong thập kỷ đó là một nền kinh tế “không có tính tiêu khiển”.
“Ở đây không có nhiều rạp chiếu phim, không có quán karaoke, không có những nơi chơi bowling… Cà phê Internet là một trong số ít cách để người Trung Quốc tự tiêu khiển.” Theo một nghiên cứu của Pew Research năm 2007, 70% người sử dụng Internet tại Trung Quốc ở mức dưới 30 tuổi. Điều đó khẳng định máy tính cá nhân và Internet đã trở thành hiện tượng của giới trẻ ở Trung Quốc.
Nhiều chủ quán cà phê Internet đã lôi kéo đối tượng mua hàng trẻ tuổi bằng các trò chơi điện tử. Nhưng vận dụng nhắn tin (chat) cũng là một tuyển lựa tuyệt vời cho các tín đồ cà phê Internet ở Trung Quốc. Người dùng có thể dành hàng giờ để nói chuyện với người chơi hữu, hoặc kết duyên trực tuyến. Email không dịch vụ được nhu cầu này, bởi vì người dùng không sử dụng máy tính riêng của họ, nên chẳng thể kiên cố khi nào họ có thể đánh giá hòm thư điện tử của mình và phản hồi được. Tin nhắn SMS thường ngày thì khá đắt nếu so với với các vận dụng nói chuyện trực tuyến, khác lạ là khi gửi tương hỗ giữa các thức giấc thành khác nhau.
Hầu hết người dùng sử dụng vận dụng nhắn tin trên một phần mềm của máy tính để bàn có tên là QQ, do Tencent tạo ra. Tencent hiện là một trong 10 doanh nghiệp có giá trị nhất trên quả đât. Vào thời điểm được IPO vào bốn tuần 6/2004, vận dụng mở bán năm 1999 này đã có hơn 355 triệu người dùng đăng ký.
Pony Ma – Người sáng lập Tencent cùng với linh vật Chim cánh cụt của vận dụng QQ (Theo Bobby Yip – Reuters)
Tencent thiết lập vận dụng QQ nhằm hấp dẫn giới trẻ Trung Quốc tới với những quán cà phê Internet có môi trường không mấy rộng rãi. Ứng dụng QQ chiếm giữ rất ít dung lượng, chuẩn y chuyển vận xuống chóng vánh vào cái thời mà Internet vẫn còn được kết nối thông qua đường tầm nãền máy tính bảng. Ứng dụng chat này lưu trữ dữ liệu người dùng ở các máy chủ. Điều này có nghĩa là người dùng có thể tầm nã cập vận dụng tại bất kỳ máy tính nào, mà không phải lo ngại về việc mất lịch sử các cuộc nói chuyện trước đó. Nó chuẩn y người dùng chọn lựa hình thây mặt và san sẻ các biểu trưng cảm xúc vui nhộn. Nó cũng gắn liền với QZone, một trong những mạng xã hội trước nhất của Trung Quốc, tương tự như Xanga hay LiveJournal. Ứng dụng này cung cấp các trò chơi, âm nhạc, và thậm chí QQ Pet – một con thú cưng ảo. Người dùng chỉ mất một vài cú click chuột để tận hưởng tất cả những thứ lôi cuốn này.
Tuy nhiên có một nhân tố khác đã đẩy nhanh sự phổ quát của QQ. Khi Tencent được thành lập, nó là doanh nghiệp Trung Quốc độc nhất đặt cược tất cả cho vận dụng nói chuyện trực tuyến này.
Theo Sherman So, tác giả của cuốn “Red Wired: China’s Internet Revolution”, vào cuối những năm 90 Yahoo! chính là doanh nghiệp Internet được sùng bái nhất trên quả đât. Yahoo đã mở bán đại chúng vào năm 1996 và sau đó đã đạt giá trị hoạt động mua bán trên 100 tỷ đô la vào năm 1999, với doanh thu chính yếu tới từ lăng xê. ICQ (sau này là AIM), Yahoo! Messenger hoặc MSN Messenger đều không mang lại doanh thu đáng kể nào cho các doanh nghiệp mẹ của họ như vậy. Các doanh nghiệp Internet lớn Trung Quốc khác như Sina, Sohu, và Netease thời đó đều hùa theo mô hình kiếm doanh thu từ lăng xê giống Yahoo. Từ ý kiến của các nhà đầu tư, họ không thấy kế hoạch thoái vốn khả thi nào cho các vận dụng nói chuyện trực tuyến kiểu này.
Ban đầu Tencent xây đắp vận dụng QQ nhằm rao bán, giống mô hình ICQ đã được bán cho AOL. Bong bóng “dot-com” bùng nổ vào đúng thời điểm QQ khởi đầu trở thành phổ quát, và tình hình tài chính bị thắt chặt. Không ai muốn mua một vận dụng tin nhắn mà chưa có bất kỳ cách sinh lợi nhuận rõ ràng nào.
Trong khi đó, với lợi thế “hiệu ứng mạng” (network effect) kiên cố, QQ liên tục hấp dẫn được người dùng gia nhập và sử dụng rộng rãi – và hầu như không hề có đối phương cạnh tranh. Trong lịch sử doanh nghiệp được viết bởi Wu Xiaobo, vào giữa năm 2001, nhờ hệ quả của bong bóng dot-com, QQ đã hấp dẫn được 100 triệu người đăng ký và thêm 500.000 lượt đăng ký mới mỗi ngày. Tài khoản QQ đã trở thành “bước trước nhất” cho việc sử dụng Internet ở Trung Quốc – thứ mà người chơi chẳng thể không có.
Trong khi Tencent và các doanh nghiệp Internet khác của Trung Quốc cũng cung cấp dịch vụ email riêng, chúng vẫn phải cạnh tranh ác liệt với các vận dụng nói chuyện để được người dùng chăm nom tới. Khi Internet tạo ra, các doanh nghiệp khởi đầu mở trương mục QQ. Thậm chí ngay cả các chuyên gia của những doanh nghiệp ở các thức giấc thành lớn thường sẽ liệt kê trương mục QQ cùng với địa chỉ email trên danh thiếp của họ. Một số người chỉ sử dụng QQ và quên mất cả địa chỉ email của mình.
Những lề thói từ buổi đầu của Internet này khiến người dùng Trung Quốc bỏ dở việc sử dụng email khi trào lưu máy tính bảng sáng dạ khởi đầu. Số liệu từ Trung tâm Thông tin Mạng Internet Trung Quốc (CNNIC) cho thấy sự ngày càng tăng số lượng tầm nã cập Internet và Internet tên máy tính bảng của Trung Quốc tương đối định hình.
Biểu đồ biểu thị sự xâm nhập của Internet vào Trung Quốc từ 2007 – 2016
Việc nói chuyện trên máy tính bảng đương nhiên sẽ có nhiều lợi thế hơn. Bạn có thể giải đáp tin nhắn mọi nơi, chứ không phải chỉ là tại bàn làm việc. Khi Tencent trưng bày WeChat vào năm 2011 (thật trái ngang, WeChat được xây đắp bởi chính nhóm sáng lập email lúc trước), cơn bão này đã tạo nên chiến thắng thứ hai cho vận dụng nói chuyện ở Trung Quốc. Những người không có địa chỉ email đều cần phải có một trương mục của vận dụng này.
Sự giao thoa văn hóa
Trong những năm gần đây, toàn cầu hoá cùng sự sinh ra của phong trào khởi nghiệp đã khiến cho văn hoá Internet của Trung Quốc gắn kết ngặt nghèo hơn với văn hoá Internet toàn cầu. Số lượng học sinh Trung Quốc đi du học đã tăng lên đáng kể. Các khởi nghiệp trong và ngoài Trung Quốc tuyển dụng viên chức từ khắp nơi trên quả đât và dịch vụ đối tượng mua hàng ở nhiều nước khác nhau.
Giữa những sự đổi thay này, người Trung Quốc vẫn miễn cưỡng trong việc sử dụng email. Tình trạng này cũng xảy ra tương tự với các văn phòng – nơi mà ở Mỹ email chiếm giữ địa điểm mấu chốt trong công việc.
Một số người chỉ dễ chơi cho rằng email ít thích hợp với văn hoá Trung Quốc bằng chat, khác lạ là ở nơi làm việc. Ông Thomas Luo, người sáng lập PingWest – một blog công nghiệp của Trung Quốc chiếm giữ hữu những cây viết tới từ cả Trung Quốc và Mỹ – cho rằng việc gửi email ở Trung Quốc cũng giống như gửi tiền vào trương mục nhà băng. Đối với ông, email không dễ dãi hoà nhập vào văn hoá kinh doanh của Trung Quốc, vốn ưu tiên sự thân thiết và chóng vánh. Những đặc điểm này trong văn hoá kinh doanh Trung Quốc thích hợp hơn với các vận dụng nói chuyện.
“Ở Trung Quốc, email thúc đẩy ngặt nghèo với biên bản làm việc (MOUs) và các giao kèo. Những thứ như thế này được mọi người khác lạ coi trọng ở phương Tây. Nhưng ở đây, chúng tôi có thiên hướng thỏa thuận trực tiếp bằng lời nói hơn “.
Jenkin Xia, giám đốc marketing của một doanh nghiệp khởi nghiệp có hàng ngũ viên chức tại cả Santa Clara và Bắc Kinh nói rằng, email được sử dụng rộng rãi hơn giữa các viên chức ở Mỹ, trong khi đó viên chức Trung Quốc lại thích sử dụng WeChat hơn. “Tôi kiên cố các viên chức Mỹ sử dụng email cho hồ hết mọi công việc – từ đánh giá tiến độ công việc chỉ bằng một hoặc hai câu, tới san sẻ các đường link bài viết – hoặc thậm chí gửi các tài liệu tham khảo, hay những câu chuyện phiếm. Đội ngũ viên chức Trung Quốc thì sử dụng email chỉ để gửi thông tin tới toàn doanh nghiệp hoặc cập nhật item. Nhưng kiên cố rằng họ đánh giá tiến độ công việc bằng cách họp mặt trực tiếp hoặc trên WeChat.”
Trong khi đó, các doanh nghiệp mới thành lập ở Hoa Kỳ tiếp tục hẹn sẽ khai tử việc dùng thư điện tử. Tuy nhiên thực tại rất ít trong số đó có thể làm được điều này. Nếu khi thư điện tử không còn sinh tồn nữa, nhìn một cách dễ chơi thì Internet toàn cầu sẽ giống như Internet ở Trung Quốc hiện thời.
Theo Quartz
Theo Thanh Hậu Spiderum
Trí Thức Trẻ
